Her işletme, finansal faaliyetlerini düzenli ve şeffaf bir şekilde takip edebilmek için belirli aralıklarla mali tablolar hazırlamak zorundadır. Bu tablolar arasında en önemlisi ise hiç şüphesiz bilançodur. Bilanço, bir işletmenin belirli bir tarih itibarıyla sahip olduğu varlıkları, borçları ve özkaynaklarını gösteren kapsamlı bir mali tablodur. 2025 yılı itibarıyla mevzuatta ve teknolojide yaşanan gelişmeler bilanço hazırlama sürecini doğrudan etkilediğinden, şirketlerin bu süreci doğru yönetmesi büyük önem taşımaktadır.
1. Hesap Döneminin Belirlenmesi
Bilanço hazırlığının ilk ve en temel adımı, hangi dönem için mali tablo hazırlanacağının belirlenmesidir. Türkiye’de çoğu işletme hesap dönemini takvim yılına göre belirlemekte (1 Ocak – 31 Aralık) olsa da, bazı sektörlerde özel hesap dönemleri tercih edilebilmektedir. Bu belirleme, muhasebe kayıtlarının düzeni ve vergi beyanları açısından kritik öneme sahiptir.
Hesap döneminin net bir şekilde belirlenmesi, yıl sonunda yapılacak karşılaştırmalar ve dönemsel performans analizleri için sağlam bir zemin oluşturur. Ayrıca yıl sonuna yaklaşırken yapılacak planlamalarda işletmenin mali yapısını net olarak görmesini sağlar.
2. Varlıkların Tespiti ve Değerlenmesi
Bilanço tablosunun aktif kısmında yer alan varlıklar, işletmenin ekonomik gücünü doğrudan etkileyen unsurlardır. Bu varlıklar genel olarak ikiye ayrılır:
- Dönen Varlıklar: Nakit, banka hesapları, kısa vadeli alacaklar, stoklar gibi bir yıl içinde paraya çevrilmesi planlanan değerlerdir.
- Duran Varlıklar: Binalar, makine ve ekipmanlar, araçlar gibi işletmenin uzun vadeli faaliyetlerinde kullanılan değerlerdir.
Her varlık, değerleme esaslarına uygun olarak belirlenmeli ve muhasebe kayıtları ile uyumlu hale getirilmelidir. Varlıkların doğru sınıflandırılması ve değerlemesi, bilançonun gerçeğe uygunluğunu doğrudan etkiler.
3. Yükümlülüklerin Belirlenmesi
Bilançonun pasif kısmında yer alan yükümlülükler, işletmenin üçüncü şahıslara olan borçlarını ifade eder. Bu yükümlülükler iki başlık altında sınıflandırılır:
- Kısa Vadeli Yükümlülükler: Vadesi bir yıldan kısa olan borçlar, tedarikçilere ödemeler, vergi ve SGK borçları bu gruba girer.
- Uzun Vadeli Yükümlülükler: Vadesi bir yıldan fazla olan banka kredileri, tahvil borçları bu gruptadır.
Yükümlülüklerin doğru belirlenmesi, borçluluk oranlarının hesaplanması ve finansal risklerin değerlendirilmesi açısından önem taşır.
4. Özkaynakların Hesaplanması
Özkaynaklar, işletme sahiplerinin şirketteki payını ve geçmiş dönemlerden kalan kâr veya zararları ifade eder. Aşağıdaki başlıklar özkaynakları oluşturur:
- Sermaye: Ortaklar tarafından işletmeye konulan nakit ya da ayni değerlerdir.
- Yedek Akçeler: Yasal olarak veya ihtiyari şekilde ayrılan ve gelecekteki risklere karşı koruyucu işlev gören kaynaklardır.
- Geçmiş Yıl Kâr/Zararları: Önceki yıllardan devreden net sonuçları ifade eder.
Özkaynak kalemlerinin eksiksiz ve doğru şekilde tespit edilmesi, işletmenin mali yapısının analizinde belirleyici rol oynar.
5. Bilanço Türünün Seçimi
İşletmenin ölçeği ve raporlama ihtiyacına göre bilanço türü belirlenmelidir. İki ana bilanço türü mevcuttur:
- Detaylı Bilanço: Tüm hesapların ayrı ayrı yer aldığı, büyük ölçekli firmalar için önerilen kapsamlı bilanço türüdür.
- Özet Bilanço: Ana kalemlerin topluca yer aldığı, daha çok küçük işletmeler tarafından tercih edilen türdür.
Bilanço türü, finansal tablonun anlaşılabilirliğini ve analiz kabiliyetini doğrudan etkiler.
6. Envanter Çalışması ve Fiili Sayım
Bilanço öncesi yapılan envanter çalışmaları, varlıkların gerçek durumunu tespit etmek için önemlidir. Özellikle stok, demirbaş ve kasa sayımları yapılmalı, fiili verilerle muhasebe kayıtları karşılaştırılmalıdır.
Eksik veya hatalı kayıtlar, bu aşamada düzeltilmeli ve gerekirse dönem sonu düzeltme fişleri ile bilançoya yansıtılmalıdır.
7. Bilanço Analizi
Bilanço hazırlandıktan sonra çeşitli analiz yöntemleriyle yorumlanmalıdır. Bu analizler, işletme yöneticilerine ve yatırımcılara yol gösterici bilgiler sağlar. En çok kullanılan analiz yöntemleri şunlardır:
- Likidite Oranları: Kısa vadeli borç ödeme gücünü gösterir.
- Kârlılık Oranları: Sermayenin ne kadar verimli kullanıldığını ortaya koyar.
- Finansal Kaldıraç Oranı: İşletmenin borç-özkaynak dengesini yansıtır.
Bilanço analizi ile işletmenin mali sağlığı izlenebilir ve geleceğe yönelik stratejiler geliştirilebilir.
8. Elektronik Uygulamalar ve e-Defter Zorunluluğu
Günümüzde bilanço süreci dijital sistemlerle entegre çalışmaktadır. Elektronik defter (e-defter), e-fatura, e-arşiv gibi uygulamalarla muhasebe işlemleri dijital ortamda yürütülmektedir. Bu durum, bilançonun hazırlanmasını hem hızlandırmakta hem de hata oranını azaltmaktadır.
Belirli ciro sınırlarını aşan mükellefler için e-defter uygulaması zorunludur ve bilanço esasına göre defter tutan işle
